På Kunsthall Trondheim kan du i desse dagar oppleve Jonas Dahlberg sin nyaste filminstallasjon, The Music Box. Verket tar deg med inn i ein mekanisk speledåse, for å forvirre deg og gjere instrumentet om til eit stort maskineri.
Jonas Dahlberg, The Music Box (2015). Installasjonsbilde Kunsthall Trondheim. Courtesy Galerie Nordenhake
Ei smal svart glipe fungerer som inngang til utstillinga – eller filminstallasjonen – The Music Box på Kunsthall Trondheim. Rommet ein går inn i er svartmalt, der berre to skjermar fungerer som lyskjelde: Ein stor og ein liten. Den minste skjermen heng ved inngangen – og fungerer nærast som eit informasjonsskilt – den viser berre eit klipp: Ein mekanisk speledåse, der opptrekksnøkkelen vert sakte, men sikkert dreidd om. Den største skjermen, som strekk seg frå golvet til taket, lyser sterkt mot meg frå innerst i rommet og speglar seg i det mørke underlaget; det er altså denne som er hovudattraksjonen.
Filmane som vert vist er produsert av den svenske kunstnaren og arkitekten Jonas Dahlberg (f. 1970). Sjølv om dette er hans fyrste separatutstilling i Noreg er han nok kjend for mange frå fleire utstillingar både nasjonalt og internasjonalt, men kanskje mest på grunn av det omdiskuterte minnesmerket ved Utøya, The Memory Wound. Som det blir påpeikt i teksten som følgde med utstillinga har Dahlberg lenge vore interessert i romslegheit i videoverka sine og har ofte konstruert sine eigne modellar til filmane.
I The Music Box tar han derimot føre seg noko anna: Den allereie omtalte mekaniske speledåsen – eit familieklenodium, gjeve til mor hans frå far hennar. I utgangspunktet framstår dette som ei sentimental gest, som ein del av kunstnaren si familiehistorie; som ein sentimentalitet knytt til denne vesle dingsen. Men desto lengre eg sit føre skjermen og vert teke med inn i filmens suggererande biletspråk, merker eg at det blir mindre og mindre viktig at dette er eit musikkinstrument. For bileta som synest på skjermen er så nærgåande, så nærsøken sitt objekt, at det vert vanskeleg å gripe kva som faktisk vert avbilda. Slik vert det kanskje ikkje så interessant kva kunstnaren faktisk har valt å filme – at dette er ein speledåse – men heller korleis han har valt å filme dette, og kva dette gjer med både filmen i seg sjølv og tilskodaren.
Destruktiv industri
Ein filmhistorikar vil nok legge merke til det kornete og grove utrykket, at filmen er produsert i svart/kvitt og korleis speledåsen sine mekaniske detaljar gir raskt assosiasjonar til tungindustri. Slik kan filmen peike mot tidleg filmhistorie; i utstillingsteksten vert det blant anna referert til Charlie Chaplins Modern Times frå 1936. Som Modern Times var Chaplin sin siste stumfilm, er The Music Box Dahlberg sin fyrste film med lyd; for rommet er fylt med lyden frå mekanismane inne i speledåsen, som verkar store og suggererande. Kamerablikket rører seg langsamt, utan noko bestemt start eller slutt – sjølv om ein til tider kan oppleve eit lite hopp i sekvensen, utan at dette gir noko konkret svar.
At ein liten speledåse vert gjort om til tungindustri ved hjelp av kamera sine tekniske høve er kanskje ikkje tilfeldig: Filmen er produsert i samband med Konstmuseet i Norr. Eit museum som for augneblinken er stadlaust, men har hovudbase i den svenske byen Kiruna og skal få seg lokalar i det som skal bli nye Kiruna. Etter å ha vore ein stad for stor stålindustri, har aktiviteten skapt eit gigantisk hol under byen; heile Kiruna må flyttast. Den same aktiviteten som bygde opp staden har øydelagd sjølve fundamentet for byen. Slik kan det verke som kunstnaren har undersøkt Kiruna som stad. Referansen til Modern Times vert med eitt tydlegare.
Jonas Dahlberg, The Music Box (2015). Installasjonsbilde Kunsthall Trondheim. Courtesy Galerie Nordenhake
Alt og ingenting
Eit interessant aspekt med filmen er at Dahlberg har (ut)nytta kamera sine tekniske finesser til å gi oss eit bilete, ei oppleving, kroppen vår ikkje kan produsere: Alle flater er like mykje i fokus. Kunstnaren har tatt i bruk ein teknikk der objektet har blitt filma i tre ulike sekvensar, med ulik djupnefokus, som i etterkant har blitt lagt oppå kvarandre. Noko som skapar eit nærast surrealistisk bilete – eller hyperrealistisk, som det blir skildra i utstillingsteksten. Filmen tar i utgangspunktet føre seg eit tredimensjonalt rom, men her er det filmen sin todimensjonale kvalitet som vert synleg: Som om bileta er festa til (over)flata. Biletet si langsame rørsle gjer at filmen finn seg i eit stadium mellom statisk og dynamisk – og slik avslører den berre litt og litt av landskapet som maskineriet utgjer. På ein og same tid viser filmen oss alt og ingenting.
Å vandre med blikket
I den påfølgande teksten til installasjonen blir det skrive: «Liksom blendet av for mange detaljer reiser vi inne i maskinen». Me er kanskje inne i maskinen, men det opplevast ikkje som ei reise med mål og meining – i liksskap med stålindustrien i Kiruna kan det verke som denne filmen ikkje noko mål utanfor sin eigen kontinuerlege framstilling – dei ulike sekvensane i filmen framstår som sporadiske, for tilfeldige. Slik blir kamerablikket på fleire måtar distansert og flatt – som ein sonde som svever over eit landskap utan å vite kva den leitar etter – (tilsynelatande) utan noko ønske om å trekke fram ein detalj som viktigare enn ein anna; alt er like viktig, og alt er like lite viktig. Ja, på den måten blir me blenda av alle detaljane.
Denne utjamninga av fokus medfører derimot ei aktivering av tilskodaren: Eg må sjølv velje kva eg vil fokusere på. Blikket flyttar seg over den flate skjermen; og i samband med filmen sine eigne rørsler over maskineriet vandrar eg med mitt eige syn. Denne aktiviteten er ikkje det same som «å la blikket vandre». Sjølv om det til tider kan likne, vert ein ikkje passiv i den forstand. Det å sjå vert omgjort til ei medviten handling, der blikket aktivt leitar etter haldepunkt. Slik gjer verket meg medviten mi eiga sansing; korleis eg vel å fokusere på noko føre noko anna – og korleis mine eigne auge må tilpasse seg filmens todimensjonale utrykk. For det er sjølvsagt nokre element som fangar mi merksemd: Det som kan likne roterande tannhjul, ei sølvgrå teksturert flate som endrar seg i lyset frå noko utanfrå bilete, eller dei små tappane som gjer at speledåsen lagar lyd. Eit nærmast magisk augneblikk i filmen er når kamera viser den roterande sylinderen som dei små tappane stikk ut frå; sakte får me sjå over den kurva kanten, og eit månelandskap openbarar seg. I augneblinken let ein seg fascinere av maskineriet, før ein vert ført vidare til noko nytt.
Det er ikkje berre filmen som tar oss med på ei reise, det er i like stor grad vårt eige blikk og vår eigen medvit som fører oss vidare. Filmens langsame rytme gjer at ein får akkurat nok tid til å dvele ved eit element før ein blir teke med vidare; bileta vert avslørt sakte, men sikkert, og me veit ikkje kor det ender. Dette understreker ikkje berre det temporale ved verket – at filmen tar tid – men òg at det er ved hjelp av akkurat tid, at filmens bilete endrar seg og syner noko nytt med sitt motiv. På denne måten viser ikkje berre filmen fram sitt objekt, men at bileta tar form over tid – både føre mitt blikk og i mitt medvit.
Dahlberg har ved avansert kamerateknikk omgjort ein liten mekanisk speledåse til eit stort og nesten overveldande maskineri. Eit teknologisk landskap me ikkje klarar å få kontroll eller grep over; både fordi det er fascinerande og suggererande, men òg fordi me ikkje klarar å gripe kva som vil skje i neste augneblink.
Utstillingen står til og med 1.mars.
Jonas Dahlberg, The Music Box (2015). Installasjonsbilde Kunsthall Trondheim. Courtesy Galerie Nordenhake